Wat is het?
Misschien heb je ze op een Turkse folklore-avond wel eens aan het werk gezien: de menselijke draaitollen, die - gehuld in lange gewaden - razendsnel en desnoods urenlang rond hun eigen as wervelen.
Wees gerust, op een cursus gaat het er minder heftig aan toe. Je wordt ingewijd met beginnerspasjes, gecombineerd met Perzische poëzie en religieuze teksten. Soms wordt er live muziek gebracht, of biedt een shiatsumeester z'n diensten aan: die kan helpen om de energie vrijer door je lichaam te laten stromen en - ja hoor, daar gaan we weer - de geblokkeerde chakra's te activeren. De centrale idee is dat je door te draaien loskomt van je beperkingen, en één wordt met jezelf, de aarde en God, een 'kracht' die in alles en iedereen leeft. In de showbizz-versie zijn derwisjen haast altijd mannen, maar in de praktijk wordt de dans evengoed door vrouwen beoefend.
Waar halen ze het?
Je mag jezelf een 'derwisj' noemen als je bent ingewijd in het soefisme, een mystieke beweging die vanuit de Islam ontstond. Het is geen kerk of sekte, er is ook niet echt een hiërarchie met priesters en bisschoppen, al wordt er wel met leerlingen en meesters gewerkt. Het woord zou verwijzen naar het Arabisch voor 'wol' (naar de wollen pijen van de vroegste soefi's) of naar het woord voor 'drempel', omdat je je in het soefisme op de grens tussen het aardse en het goddelijke bevindt. Bij het dansen zie je trouwens hoe de derwisjen één hand uitsteken naar de hemel, en de andere naar de aarde richten. Die dans (ook 'sema' genoemd) werd ontwikkeld door Mevlana Rumi, een poëet die in 1273 overleed in het Turkse Konya, nog altijd het centrum van de soefi-dans. Het wervelen is een van de vele manieren om één te worden met God, net zoals poëzie of muziek dat kunnen zijn.
Een sleutelfiguur voor de moderne soefi's is de Indiër Hazrat Inayat Khan, die in 1910 zijn soefibeweging oprichtte in de VS. Hij reisde veel door het Westen, waar hij z'n boodschap verkondigde, die nog altijd opmerkelijk modern klinkt. Hij nodigt uit om de beperkingen van het eigen lichaam, de eigen cultuur en het eigen gezin af te werpen, respect op te brengen voor alle godsdiensten en persoonlijke problemen los te laten. Een mooie soefi-wijsheid vergelijkt mensen met de achterkant van een tapijt: iedereen zit er in z'n eigen knoopje, maar als je dat tapijt omdraait, zie je pas het mooie geheel.
Bijzonder detail
Er wordt opvallend veel in een kring gedanst, en even lijkt het zelfs of we een sirtaki op oosterse wijze uitvoeren. Geen toeval, zo leren we: in een cirkel komt alles samen, en kun je makkelijker energie doorgeven. Overigens heeft het wel degelijk belang in welke richting je draait: dat moet van rechts naar links gebeuren, in de richting van het eeuwige, waar wij vandaan komen en ook weer naartoe willen.
Wie mag het geven?
Derwisjdansen worden doorgaans binnen een soefi-orde georganiseerd, maar dat is geen voorwaarde: wie zich geroepen voelt, kan het doceren. Wij waren te gast bij de Nederlandse Maryam Linders. Als kind groeide ze op in een kil gezin, zo vertelt ze, en dat gebrek aan warmte compenseerde ze toen al spontaan door te draaien. Zo'n 27 jaar geleden, toen ze zich na een echtscheiding in een crisis bevond, zag ze het derwisjdansen toevallig op televisie. Ze ging op zoek naar een leermeester, ze las, ze reisde naar Turkije. Ze werd tot derwisjdansmeesteres gewijd en draagt sindsdien de liefde voor het dansen uit.
Wat wordt er beloofd?
Alles en niets. Derwisjdans kàn energie vrijmaken, het kàn helend werken, het kàn zelfs de ziel schoonmaken, zo heet het. Net zoals een centrifuge het water wegzwiert, kàn je lichaam onzuiverheden en negatieve emoties naar buiten slingeren, waardoor je pijn beter kunt dragen. Soms. Misschien. Maryam Linders onthoudt zich wijselijk van grote beloftes, al vallen er wel zware woorden, zoals het zoeken naar 'het helende vlak onder alle pijnen', of naar 'beweging rond onze blokkades'. Je kan je niet van de indruk ontdoen dat zoiets bij een aantal cursisten toch weer (te) hooggespannen verwachtingen wekt. 'Mensen zijn geneigd zich op één kant te fixeren, bijvoorbeeld het idee dat hun man hen verlaten heeft', vertelt Maryam. 'Door te draaien leer je de dingen letterlijk en figuurlijk van een andere kant te bekijken: zo ontdek je nieuwe mogelijkheden. Je gaat op zoek naar wat 'heel' is bij mensen, datgene wat niet gekwetst is, om vandaaruit de ziel te versterken, maar je kan geen beloftes doen. Er is daar een mooi soefi-beeld voor: een boom laat z'n appels vallen zonder zich af te vragen of die nu wegrotten, opgegeten worden of hun zaden verspreiden.'
Wanneer mag het niet?
Er zijn geen tegenindicaties. Iedereen mag dansen, maar niet iedereen kan het: 'Er zijn mensen die zo misselijk worden dat ze wellicht niet het talent hebben: die hebben dan andere talenten, zoals koken, schrijven of zingen.'
Het proefkonijn
'Bij alternatieve cursussen krijg je wel vaker het gevoel dat je een andere wereld binnenstapt, maar hier is de sprong totaal. Achter een druilerige straat in Schoten ligt het kleurrijke Tibetaans Instituut en daar, in de kleine tuin, staat Maryam Linders fotogeniek rondjes te draaien. Zo van ver ziet het er ontzettend eenvoudig uit: armen uitslaan, ogen dicht en wervelen maar! Tijdens de namiddagsessie in het danszaaltje ontdek ik al snel dat het toch wat meer voeten in de aarde heeft. Wanneer we langzaam de officiële derwisjpas opbouwen (rechtervoet over de linker, dan de linker bijtrekken), leren hoe elkaar te begroeten (met de armen gekruist, oogcontact maken, het hoofd licht buigen), of met gesloten ogen in een kring staan en naar soefi-muziek luisteren, loopt Maryam tussen ons in, en corrigeert ze hier en daar. Bij mijn eerste danspassen komt ze voor me staan, en ik herken die blik: het is dezelfde van al die anderen die ooit getracht hebben me te leren walsen of flamencodansen. Maar Maryam spreekt bevrijdende woorden: 'Het is niet de techniek, maar de ervaring die telt. Ook als je zogezegd fout danst, heeft het toch een effect op je.'
Wanneer we eindelijk echt mogen wervelen, blijkt het draaien niet eens het moeilijkste: tot stilstand komen is de echte uitdaging voor de beginneling! De grond komt verraderlijk dichtbij, lijkt onder onze voeten weg te zakken. Een voor één zakken de 'afvallers' neer op de grond, terwijl de mooie soefi-muziek eindeloos verderwervelt. Puur genieten wordt het daarna wanneer we in een kring op kussentjes gaan zitten. Maryams begeleider Shervin Nekuee leest ons voor uit teksten in het Farsi (Perzisch), die hij vervolgens naar het Nederlands vertaalt. De poëzie - waarin de roes van het eenworden centraal staat - doet denken aan de teksten van het Hooglied, en werkt rustgevend, bezwerend bijna. Overigens is het dansen zelf maar een stukje van een groter geheel: er wordt ook muziek beluisterd, we stappen, ademen, we zeggen of zingen rituele teksten als: Alla hu (God, innerlijke klank), La ilaha il Allah (er is geen God dan God alleen), Bismillah ir Rachman ir Rahim (in naam van God de barmhartige, de genadevolle). Dat is nog het meest bevreemdende van de hele middag: dat je in een tijd waarin de kerken leeglopen mensen wel enthousiast hun geloof in een onbekende God kunt horen scanderen. Er komt zelfs een rituele handwassing aan te pas, met eau de cologne uit Konya, het centrum van de Turkse derwisjdans, terwijl we herhalen: 'This is not my body, this body is the temple of God.'
Aan het eind komt Maryam ons één voor één begroeten met een afscheidskus. Dat ze ons een stukje stilte heeft willen meegeven, zegt ze, een beetje rust in de ups en downs van het leven: 'Zoals het kleed van de danser op en neer golft, zo gaat ook het leven over berg en dal. De derwisj wil - ondanks het vele bewegen - vooral innerlijke rust brengen, zoals het ook diep in de oceaan oneindig stil kan worden.'
Die innerlijke stilte blijkt voor iedereen anders. Na afloop voelt fotografe Annick koude rillingen, en in mijn lichaam stormt het, ook 24 uur later nog: ik ben niet zomaar wat draaierig, maar echt zeeziek. Geen derwisjbenen, denk ik. Of heb ik niet hard genoeg geprobeerd? 'Als je het wil, zal je die misselijkheid uiteindelijk overwinnen', klinkt het. 'Maar je moet het wel echt willen.' Ach, ik heb vast andere talenten.'
Conclusie
Een mooie ervaring, met bevreemdende momenten. Vooral de gescandeerde gebeden en rituele begroetingen gaven me een wat onbehaaglijk gevoel, maar voor andere deelnemers bleek dat nu net het mooie aan de cursus. Die lijkt dan ook perfect tegemoet te komen aan onze westerse behoefte aan zingeving: aan de zeer moderne vraag wat we kunnen betekenen voor anderen en hoe we ons leven kunnen invullen.
Door Kaat Schaubroeck (Goed Gevoel, januari 2004) (Hln 01/01/2008)
(We zochten bij voorkeur korte en duidelijke filmpjes, zonder veel show, spektakel en competitie.
Betere suggesties zijn welkom.)
