Het Zwanenmeer is een ballet van de choreografen Marius Petipa en Lev Ivanov op de muziek van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski.
Het ballet werd gemaakt op verzoek van het Keizerlijk Theater in Moskou. De aangezochte componist was Tsjaikovski die er een jaar over deed om de muziek te schrijven. De compositie werd in 1876 voltooid. De oorspronkelijke choreograaf was Julius Reisinger. De première was in het Bolsjojtheater te Moskou op 4 maart 1877. Deze uitvoering was een verkorte versie van het complete werk. Aanvankelijk was het ballet geen groot succes omdat het publiek moest wennen aan het gegeven dat de muziek zo'n overheersende rol vervulde en de choreografie er dienstbaar aan was en enkel diende als secundaire uitbeelding van de verhaallijn die primair door de muziek bepaald werd. Pas na de dood van de componist werd het werk voor het eerst in zijn volledige lengte uitgevoerd op 17 februari 1895 in Sint-Petersburg. Het is uiteindelijk een van de meest uitgevoerde balletten ter wereld geworden en de meeste huidige uitvoeringen sluiten in de gekozen choreografie nog nauw aan bij het origineel van Petipa en Ivanov. Het ballet geldt als een van de hoogtepunten van het klassiek-romantische balletgenre.
Prins Siegfried wordt op zijn verjaardagsfeest aan het koninklijke hof gedwongen door zijn ouders uit de aanwezige meisjes een bruid te kiezen. Hij is boos en verdrietig omdat hij niet uit liefde en vrije keuze een vrouw mag uitzoeken en verlaat het bal om in het bos buiten te gaan jagen om zijn zinnen te verzetten.
Het zwanenmeer
Hij ziet een vlucht zwanen overvliegen, volgt ze naar de rand van een meertje in het bos en richt zijn boog. Als hij er een in het vizier heeft verandert de zwaan in een prachtige jonge vrouw gekleed in een witte jurk van zwanenveren. Hij benadert haar en de twee dansen samen. Het meisje vertelt hem dat zij prinses Odette is die met haar gezellen ontvoerd is door een boze tovenaar, Von Rothbart, die de meisjes betoverd heeft zodat zij overdag zwanen zijn en alleen 's nachts weer tijdelijk meisjes worden. Ze verblijven 's nachts bij het meer in het bos dat gevormd is door de tranen van de ouders van Odette toen die hoorden van de ontvoering. Siegfried wordt verliefd op Odette, zweert eeuwige trouw aan haar en wil dat door een huwelijk bezegelen. Dit is de enige manier om de betovering van Von Rothbart te verbreken. De tovenaar verschijnt ten tonele en Siegfried dreigt hem te doden maar Odette komt tussenbeide. Als Von Rotbart zou sterven voordat de betovering verbroken is, kan deze niet meer ongedaan worden gemaakt. De prins keert terug naar het bal in het koninklijk kasteel.
Het bedrog
In het kasteel verschijnt even later ook Von Rotbart in vermomming samen met zijn eigen dochter Odile, die er identiek aan Odette uitziet behalve dat haar verenkleed zwart. De prins denkt dat het Odette is en danst met haar. Hij stelt haar voor aan de hofhouding en verklaart dat hij met haar wil trouwen. Op dat moment kijkt hij om en ziet de echte Odette en realiseert zich dat hij een vreselijke vergissing heeft gemaakt maar het is te laat, hij is haar door zijn verklaring niet trouw gebleven en de betovering is niet ongedaan gemaakt.
Verschillende apotheoses
Op dit moment in het ballet zijn er verschillende versies ontstaan hoe het verder gaat. In de originele uitvoering, zich beiden realiserend dat de betovering nimmer verbroken kan worden, plegen Siegfried en Odette samen zelfmoord door in het meer te springen. Ook Von Rothbart sterft omdat hij door hun keuze de macht over hen is verloren.
De slotscènes zijn later wereldwijd gaan variëren van positief romantisch tot tragisch romantisch met vele tussenvormen. Soms is er een slotgevecht tussen de tovenaar en de prins waarin de prins overwint door één van de zwanenvleugels van de tovenaar te breken waardoor de betovering alsnog verbroken wordt. Soms is er een slotscène toegevoegd waarin de twee geliefden hand in hand naar de hemel oprijzen. Maar ook is er een slotscène waarin de prins alleen te zien is, in diepe droefenis verzonken nadat Odette weer voor eeuwig een zwaan is.
(We zochten bij voorkeur korte en duidelijke filmpjes, zonder veel show, spektakel en competitie.
Betere suggesties zijn welkom.)
